Thành lập hơn ba thập niên trước, 21 nền kinh tế thành viên của APEC bao gồm ba nền kinh tế lớn nhất thế giới là Hoa Kỳ, Trung Quốc và Nhật Bản, cùng Australia, Brunei, Canada, Chile, Hong Kong (Trung Quốc), Indonesia, Malaysia, Mexico, New Zealand, Papua New Guinea, Peru, Philippines, Nga, Singapore, Hàn Quốc, Đài Loan (Trung Quốc), Thái Lan và Việt Nam.
Củng cố vai trò trong “sóng gió toàn cầu”
APEC là cơ chế hợp tác kinh tế và thương mại đa phương hàng đầu khu vực, chiếm khoảng 62% GDP và 48% thương mại toàn cầu năm 2021. Diễn đàn này thúc đẩy các nền kinh tế hợp tác với nhau trên cơ sở cam kết không ràng buộc, đối thoại mở, đưa ra quyết định dựa trên sự đồng thuận và tôn trọng bình đẳng các quan điểm của tất cả các nền kinh tế thành viên. Chính cơ chế không ràng buộc, khác với Tổ chức Thương mại thế giới (WTO) hay các tổ chức thương mại đa phương khác, đã tạo điều kiện cho những sáng kiến thúc đẩy hội nhập mạnh mẽ.
Việc kết nối các nền kinh tế, giảm các rào cản thương mại và thu hẹp các khác biệt trong quy định đã thúc đẩy thương mại trong khu vực với thuế quan trung bình giảm từ 17% vào năm 1989 xuống còn 5,3% vào năm 2021.
Tổng thương mại hàng hóa khu vực đã tăng hơn 9 lần, vượt xa các khu vực khác. Thương mại hàng hóa và dịch vụ trong thời gian này đã phát triển với tốc độ trung bình hằng năm là 7,1%, gần gấp đôi tốc độ tăng trưởng GDP là 3,7% (theo Makin & Verikos năm 2021). Sự tăng trưởng thương mại đã thúc đẩy tăng trưởng GDP khu vực từ 19 nghìn tỷ USD vào năm 1989 lên 52,8 nghìn tỷ USD vào năm 2021. Thu nhập bình quân đầu người cũng tăng gần 4 lần.
Tuy nhiên, những năm gần đây, APEC đối mặt với những thách thức chưa từng có, từ căng thẳng thương mại đến đại dịch Covid-19 và xung đột ở nhiều điểm nóng như cuộc xung đột Nga-Ukraine và chiến tranh Israel-Hamas. Những sự kiện này tạo ra một môi trường bất ổn, chia rẽ và phân mảnh, đặc biệt trong lĩnh vực thương mại với làn sóng bảo hộ ở Hoa Kỳ và nhiều nền kinh tế.
Hoa Kỳ đang tìm cách giảm sự phụ thuộc vào Trung Quốc và tăng cường đầu tư vào các đồng minh, theo xu hướng “friendshoring” - khi chính phủ thúc đẩy các doanh nghiệp tái cấu trúc chuỗi cung ứng, chuyển dịch sản xuất khỏi các đối thủ địa chính trị sang các đồng minh. Mặt khác, Trung Quốc đang xây dựng mạng lưới các đối tác thương mại châu Phi và châu Âu thông qua Sáng kiến Vành đai và con đường.
Thực tiễn này gây lo ngại về khả năng chia rẽ và thương mại toàn cầu bị cuốn vào cuộc cạnh tranh siêu cường giữa Hoa Kỳ và Trung Quốc. Phân tích mới của IMF thực hiện năm 2023 chỉ ra, nếu thế giới chia thành hai khối riêng biệt với ít hoặc không có giao thương, GDP toàn cầu sẽ giảm hơn 1,5%, tương đương khoảng 1.500 tỷ USD.
Riêng tại châu Á, do sự phụ thuộc giữa các nền kinh tế trong khu vực, mức giảm này có thể gấp đôi lên hơn 3% GDP. Do đó, đòi hỏi tăng cường đối thoại, hợp tác, biến những thách thức thành cơ hội và vai trò của diễn đàn hợp tác đa phương như APEC trở nên quan trọng hơn bao giờ hết.
“Làm mới” hợp tác APEC
Trong khi các quy tắc thương mại toàn cầu của WTO đang trở nên lỗi thời trước những thay đổi nhanh chóng, APEC đã tích cực tập hợp sự ủng hộ và nguồn lực từ các chính phủ để xây dựng kế hoạch cải cách cho WTO ở những lĩnh vực còn thiếu sót, điển hình như thương mại dịch vụ, đầu tư và kinh tế số.
APEC còn đóng vai trò quan trọng trong việc bảo vệ các nguyên tắc thương mại đa phương. Bất chấp sự xung đột, cả Hoa Kỳ và Trung Quốc đều có lợi ích trong khuôn khổ APEC. APEC tạo cơ hội đưa hai siêu cường đến bàn đàm phán. Tổng thống Joe Biden và Chủ tịch Tập Cận Bình đã có một cuộc gặp gỡ cấp lãnh đạo hiệu quả bên lề Tuần lễ cấp cao APEC 2023 tại San Francisco, bang California.
Đặc biệt, trong bối cảnh quá trình phục hồi của kinh tế toàn cầu đối mặt với cùng lúc nhiều thách thức như lạm phát leo thang, căng thẳng địa chính trị, biến đổi khí hậu và đại dịch, APEC tập trung vào việc thúc đẩy phát triển bền vững và bao trùm, nhấn mạnh vai trò then chốt của mình như một diễn đàn cho các cuộc thảo luận mang tính xây dựng thúc đẩy hợp tác quốc tế.
Hội nghị APEC 2023, với chủ đề “Kiến tạo một tương lai tự cường bền vững cho tất cả”, tập trung vào nhiều vấn đề quan trọng như khả năng phục hồi chuỗi cung ứng, thương mại điện tử, cơ hội cho doanh nghiệp nhỏ và vừa, biến đổi khí hậu. Các vấn đề liên quan đến an ninh lương thực, y tế, chống tham nhũng, chuyển đổi số, nâng cao quyền năng kinh tế cho phụ nữ cũng là trọng tâm trong các cuộc thảo luận.
Nguồn: Báo TG&VN
